Η πρόληψη είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση της κρίσης των πλαστικών αποβλήτων

Σε τι αναφέρεται η νέα έκθεση του ΕΟΠ; Λαμβάνουν οι ευρωπαϊκές χώρες επαρκή μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος;

Η έκθεση του ΕΟΠ «Preventing plastic waste in Europe» (Πρόληψη των πλαστικών αποβλήτων στην Ευρώπη») εξέτασε πρωτοβουλίες των κρατών μελών του ΕΟΠ για την πρόληψη των πλαστικών αποβλήτων. Προσπαθούμε να καταγράψουμε και να αναλύσουμε τα είδη των μέτρων που λαμβάνουν για τη μείωση του όγκου των πλαστικών αποβλήτων ή των επικίνδυνων ουσιών που περιέχονται σε αυτά. Τα κράτη μέλη της ΕΕ βασίζονται κατά κύριο λόγο στα εθνικά προγράμματα πρόληψης αποβλήτων για τη διαμόρφωση μέτρων πρόληψης για τα πλαστικά απόβλητα. Όμως τα εν λόγω προγράμματα περιλαμβάνουν γενικά μέτρα, τα οποία δεν επικεντρώνονται κατ’ ανάγκη στα πλαστικά, αλλά εν γένει στα υλικά συσκευασίας. Ωστόσο, η ανάλυσή μας βρήκε ότι τα κράτη μέλη καταβάλλουν σημαντικές προσπάθειες για να περιορίσουν τη χρήση των πλαστικών σακουλών.. Η έντονη ενεργοποίησή τους απέδωσε εντυπωσιακά αποτελέσματα όσον αφορά τη μείωση της χρήσης τους.

Πόσο σημαντικό είναι το πρόβλημα των πλαστικών αποβλήτων στην Ευρώπη;

Τα πλαστικά απόβλητα, συμπεριλαμβανομένων των θαλάσσιων απορριμμάτων, βρέθηκαν τελευταία στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Όμως το κύριο πρόβλημα με τα πλαστικά είναι οτι καταναλώνουμε όλο και περισσότερα, τα οποία αναπόφευκτα καταλήγουν ως απόβλητα. Καθώς ο όγκος των πλαστικών αποβλήτων θα αυξάνεται ολοένα και περισσότερο, θα πρέπει να λάβουμε μέτρα. Όσον αφορά την πρόληψη, νομίζω ότι η επικέντρωση στα απορρίμματα συσκευασίας είναι σωστή, καθώς αποτελούν το μεγαλύτερο κομμάτι  πλαστικών προϊόντων που καταναλώνουμε, ακολουθούμενα από τα πλαστικά που χρησιμοποιούνται στις  ηλεκτρονικές συσκευές και στις κατασκευές. Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι δεν έχουμε θέσει ακόμη συγκεκριμμένους στόχους για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Οι στόχοι μπορούν να λειτουργήσουν ως κίνητρα. Επί του παρόντος ανακυκλώνουμε περίπου το ένα τρίτο των πλαστικών αποβλήτων που παράγουμε. Η τάση αυτή ενισχύεται, αν και συμπεριλαμβάνει τις εξαγωγές σε χώρες εκτός ΕΕ. Η παρούσα έκθεση του ΕΟΠ δεν πραγματεύεται τη διαχείριση και τις εξαγωγές αποβλήτων, καθώς τα θέματα αυτά είναι το αντικείμενο επικείμενης δημοσίευσης του ΕΟΠ σχετικά με τις εξαγωγές πλαστικών αποβλήτων. Ωστόσο, δεδομένης της αύξησης της κατανάλωσης, η πρόληψη των πλαστικών αποβλήτων θα διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στη διαχείριση του όγκου των παραγόμενων αποβλήτων.

Η έκθεση διαπιστώνει ότι οι πλαστικές συσκευασίες αποτελούν μείζον πρόβλημα. Ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν για τη μείωση και την πρόληψη των συγκεκριμένων αποβλήτων;

Η έκθεση διαπιστώνει ότι στον τομέα της πρόληψης των αποβλήτων -ειδικότερα των πλαστικών- πρέπει να ληφθούν περισσότερα στοχευμένα μέτρα, όπως για παράδειγμα μέτρα που στοχεύουν στα πιο ρυπογόνα είδη πλαστικών προϊόντων, όπως είναι οι συσκευασίες μίας χρήσης.  Τρέχουμε πίσω από εξελίξεις όπως η αύξηση των αγορών μέσω διαδικτύου, η οποία συνεπάγεται την αύξηση της χρήσης υλικών συσκευασίας. Τα υπάρχοντα μέτρα είναι κατά κανόνα γενικής φύσεως και αφορούν τα πλαστικά προϊόντα στο σύνολό τους. Επίσης, τα εν λόγω μέτρα δεν είναι επιτακτικής φύσεως, καθώς κατά κανόνα έχουν ενημερωτικό χαρακτήρα ή πρόκειται για εθελούσιες συμφωνίες. Επιβάλλεται να ληφθούν πιο στοχευμένα και ειδικά μέτρα, όπως αυτά που περιγράφονται στην οδηγία για τα πλαστικά μίας χρήσης. Επιπλέον, η ενδεχόμενη διαφοροποίησή με την εφαρμογή και άλλων τύπων μέτρων, όπως είναι τα μέτρα που χρησιμοποιούν δυνάμεις της αγοράς,συστήματα διευρυμένης ευθύνης των παραγωγών μέσω διαφοροποίησης των τελών, κ.λπ., αναμένεται να αποφέρει οφέλη για τα κράτη.

Τι μέτρα λαμβάνει η ΕΕ στον τομέα αυτόν;

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η ΕΕ διαθέτουν πλέον μια στρατηγική για τα πλαστικά(η οποία εγκρίθηκε το 2018), το δε Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα κράτη μέλη οριστικοποίησαν και ενέκριναν πρόσφατα την οδηγία για τα πλαστικά μίας χρήσης. Η καταγραφή των εθνικών μέτρων πρόληψης των αποβλήτων που επιχειρεί η παρούσα έκθεση δεν έχει λάβει υπόψη τις δύο αυτές πρωτοβουλίες της Επιτροπής. Ωστόσο, η υιοθέτηση της οδηγίας και οι στόχοι της στρατηγικής για τα πλαστικά αναμένεται να επηρεάσουν στο εγγύς μέλλον τα μέτρα πρόληψης των πλαστικών αποβλήτων σε εθνικό επίπεδο.

Ποιος είναι ο ρόλος του ΕΟΠ στην πρόληψη των πλαστικών αποβλήτων;

Από το 2013, ο ΕΟΠ έχει δημοσιεύσει μια σειρά από εκθέσεις για την πρόληψη των αποβλήτων. Η παρούσα έκθεση είναι η τελευταία αυτής της σειράς. Η έκθεση εξετάζει την τρέχουσα κατάσταση και παρέχει ορισμένες προοπτικές για το μέλλον. Ο ΕΟΠ μπορεί να διατυπώνει τις απόψεις του σχετικά με τις πιθανές κατευθύνσεις πολιτικής, καθώς και να παρέχει χρήσιμες πληροφορίες όσον αφορά τις βέλτιστες πρακτικές. Προσπαθούμε, κατά κύριο λόγο, να αποτυπώσουμε την κατάσταση που επικρατεί στις χώρες μέλη του ΕΟΠ και να προτείνουμε ορισμένες επιλογές για τη βελτίωσή της. Ο ΕΟΠ οφείλει, βάση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, να παρακολουθεί την πρόοδο στον τομέα της πρόληψης των αποβλήτων και την εξέλιξη προς την αποσύνδεση της παραγωγής αποβλήτων από την οικονομική ανάπτυξη. Σύμφωνα με την τροποποιημένη ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα απόβλητα, στο εξής θα δημοσιεύουμε εκθέσεις για την πρόληψη των αποβλήτων ανά διετία, με διαφορετικό θέμα κάθε φορά, αλλά πάντοτε με γνώμονα την παρακολούθηση της προόδου και την αξιολόγηση της εφαρμογής των μέτρων που λαμβάνουν τα κράτη μέλη της ΕΕ. Η επόμενη έκθεση θα δημοσιευθεί το 2021. Ο ΕΟΠ δημοσιεύει επίσης ενημερωτικά δελτία για κάθε χώρα μέλος του, τα οποία επί του παρόντος επικαιροποιούνται ώστε να αποτυπώνουν την εφαρμογή σε επίπεδο χώρας.

Ioannis Bakas

Εμπειρογνώμονας του ΕΟΠ σχετικά με την πρόληψη αποβλήτων

Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στην έκδοση του Ιουνίου 2019 του ενημερωτικού δελτίου του ΕΟΠ 02/2019