Το περιβάλλον της Ευρώπης: η δύναμη των δεδομένων και της γνώσης

Από τότε που εκδόθηκαν στην Ευρώπη οι πρώτες νομοθετικές πράξεις για το περιβάλλον τη δεκαετία του 1970, οι δημόσιες αρχές παρακολουθούν και καταγράφουν διάφορα στοιχεία για να κατανοήσουν τα περιβαλλοντικά ζητήματα και τις σχετικές τάσεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμη και ομάδες πολιτών, όπως παρατηρητές πτηνών, έχουν συλλέξει δεδομένα για να στηρίξουν την προστασία της φύσης. Η νομοθεσία της ΕΕ συχνά ορίζει ειδικές παραμέτρους για τον υπολογισμό της προόδου η οποία σημειώνεται ως προς την επίτευξη των στόχων που καθορίζονται στη νομοθεσία. Σήμερα, οι ευρωπαϊκές χώρες παρακολουθούν και καταγράφουν σημαντικό όγκο συγκρίσιμων δεδομένων, είτε πρόκειται για τα αέρια θερμοκηπίου που απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα είτε για τα ποσοστά ανακύκλωσης των δήμων.

Η γνώση και η κατανόηση των περιβαλλοντικών ζητημάτων σταδιακά ενισχύεται μαζί με τον αριθμό των ροών δεδομένων σχετικά με συγκεκριμένα ζητήματα. Καθώς αυξάνονταν οι γνώσεις μας, ταυτόχρονα ευαισθητοποιηθήκαμε και κατανοήσαμε περισσότερο τους ισχυρούς δεσμούς μεταξύ θεματικών και τομεακών παρατηρήσεων. Συνεπώς, οι ευρωπαϊκές πολιτικές έχουν εξελιχθεί στρεφόμενες από τη θέσπιση ειδικής νομοθεσίας για συγκεκριμένα ζητήματα σε ευρύτερες δέσμες συστημικών μέτρων πολιτικής.

Κυρίως μέσω του δικτύου του Eionet, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος εργάζεται σήμερα με περισσότερες από 100 διαφορετικές ροές δεδομένων, οι οποίες περιλαμβάνουν έως και αρκετές εκατοντάδες θεσμικούς εταίρους σε 39 χώρες. Αυτά τα εξαιρετικά συγκρίσιμα και συνεκτικά σύνολα δεδομένων μάς έχουν βοηθήσει να κατανοήσουμε κάποια βασικά ζητήματα που επηρεάζουν την κατάσταση του περιβάλλοντος της Ευρώπης.  

Κατανοώντας γνωστές και άγνωστες πτυχές

Παρά τη σημαντική ενίσχυση των γνώσεών μας, οι παρατηρήσεις και οι ροές δεδομένων παραμένουν σε κάποιον βαθμό κατακερματισμένες από άποψη θεμάτων, χρόνου και χώρου. Σχεδόν όλες οι αξιολογήσεις που έχουμε δημοσιεύσει τα τελευταία χρόνια, συμπεριλαμβανομένης της τελευταίας μας έκθεσης για την κατάσταση του περιβάλλοντος, (SOER 2015), επισημαίνουν την περίπλοκη και παγκόσμια φύση των βασικών περιβαλλοντικών προβλημάτων, καθώς και τις διασυνδέσεις μεταξύ τους. Είναι αδύνατον να κατανοήσουμε την ατμοσφαιρική ρύπανση χωρίς να λάβουμε υπόψη το τι συμβαίνει στην ξηρά και στους ωκεανούς. Παρόμοιοι περιορισμοί προκύπτουν και όταν εστιάζουμε σε μία συγκεκριμένη περιοχή.

Για παράδειγμα, χιλιάδες σταθμοί παρακολούθησης σε ολόκληρη την Ευρώπη συλλέγουν δείγματα αέρα ανά τακτά διαστήματα, αναλύουν τα επίπεδα συγκέντρωσης των βασικών ατμοσφαιρικών ρύπων και υποβάλλουν τα σχετικά στοιχεία. Αυτή η ροή δεδομένων αποτελεί ένα καίριο βήμα προόδου για την καλύτερη κατανόηση της ποιότητας του αέρα που αναπνέουμε. Ωστόσο, περιορίζεται μόνο σε μετρήσεις που πραγματοποιούνται σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές και ισχύουν πλήρως μόνο σε ακτίνα λίγων μέτρων από τον σταθμό παρακολούθησης.

Η ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα στις περιοχές μεταξύ των σταθμών παρακολούθησης ήταν σχετικά άγνωστη μέχρι πρόσφατα. Οι παρατηρήσεις μέσω δορυφόρου και η ολοένα πιο ακριβής μοντελοποίηση μαζικών δεδομένων μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή αλλάζουν αυτή την κατάσταση – και όχι μόνον όσον αφορά την παρακολούθηση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα.

Συνδυασμός δεδομένων μέσω δορυφόρου και επιτόπιων μετρήσεων: Copernicus

Η Ευρωπαϊκή Ένωση επενδύει στην παρατήρηση της Γης μέσω του προγράμματος Copernicus, το οποίο περιλαμβάνει όχι μόνον εικόνες υψηλής ανάλυσης μέσω δορυφόρου, αλλά και επιτόπιες παρατηρήσεις που συλλέγονται, για παράδειγμα, μέσω αισθητήρων επί του εδάφους και εντός του εδάφους, μετεωρολογικών μπαλονιών, σημαντήρων και αισθητήρων στα βάθη των ωκεανών. Οι δορυφόροι του Copernicus μπορούν να παρακολουθούν και να μεταδίδουν μεγάλο φάσμα δεδομένων παρατήρησης της Γης που αφορούν από τη χημική σύνθεση της ατμόσφαιρας έως τις μεταβολές στη χλωρίδα κατά την περίοδο της βλάστησης. Όλα τα προϊόντα δεδομένων και πληροφοριών στο πλαίσιο του προγράμματος Copernicus είναι προσβάσιμα μέσω του διαδικτύου και διατίθενται δωρεάν.

Το πρόγραμμα Copernicus οργανώνεται γύρω από έξι υπηρεσίες: την ατμόσφαιρα, το θαλάσσιο περιβάλλον, την ξηρά, την κλιματική αλλαγή, τη διαχείριση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης και την ασφάλεια. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι υπεύθυνη για τον γενικό συντονισμό, ενώ η υλοποίηση των επιμέρους κεντρικών υπηρεσιών περιλαμβάνει όλους τους βασικούς παράγοντες που εμπλέκονται στην παρατήρηση της Γης στην Ευρώπη. Από το 2012, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος συντονίζει τις πανευρωπαϊκές και τις τοπικές συνιστώσες της υπηρεσίας παρακολούθησης της ξηράς, παρέχοντας στήριξη σε εφαρμογές διαφόρων τομέων, όπως η χωροταξία, η διαχείριση των δασών, η διαχείριση των υδάτων, η προστασία της φύσης και η γεωργία. Ο ΕΟΠ συντονίζει επίσης τη συνιστώσα των επιτόπιων παρατηρήσεων στο πλαίσιο του προγράμματος Copernicus, σε όλες τις κεντρικές υπηρεσίες.

Οι προοπτικές του τι μπορούμε να επιτύχουμε συλλογικά με αυτά τα δεδομένα είναι τεράστιες. Συνδυάζοντας έναν αυξανόμενο αριθμό συνόλων δεδομένων, είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε καλύτερα τι συμβαίνει εδώ, για ποιον λόγο συμβαίνει, ποιος θα επηρεαστεί από αυτό και με ποιον τρόπο. Φανταστείτε να μπορούμε να παρακολουθήσουμε τις μεταβολές στον όγκο των υδάτων σε περιοχές σε ολόκληρη την Ευρώπη με τέτοιον βαθμό λεπτομέρειας ώστε να καλύπτονται ακόμη και εκτάσεις 100 τ.μ., ή να παρακολουθούμε πώς επηρεάζονται οι καλλιέργειες σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα και αν συνυπολογιστούν οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Ο δείκτης ποιότητας αέρα με ενημέρωση δεδομένων ανά λεπτό θα μπορούσε να αναπτυχθεί περαιτέρω, ώστε να συμπεριλαμβάνει ακριβείς προβλέψεις ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα συνυπολογίζοντας τυχόν αλλαγές στον άνεμο ή άλλα καιρικά φαινόμενα.

Μαζικά δεδομένα: πρόκληση και ευκαιρία

Τα μαζικά δεδομένα –που συνίστανται σε μεγάλες ροές δεδομένων αναλυτικών, χωρικών και χρονικών μετρήσεων, και σε δεδομένα πληθοπορισμού– μπορούν πράγματι να θέσουν νέες προκλήσεις για τους χειριστές δεδομένων, ως προς την υποδομή ΤΠ και την υπολογιστική ισχύ. Επίσης, ο αυξανόμενος όγκος δεδομένων δεν θα οδηγήσει αυτόματα στην καλύτερη κατανόηση του περιβάλλοντος ή των διασυνδέσεων μεταξύ των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Ο χειρισμός μαζικών δεδομένων απαιτεί εξίσου σημαντικές επενδύσεις στις αναλυτικές ικανότητες όσο και στην υποδομή ΤΠ.

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος συμβάλλει σημαντικά, ενώ ταυτόχρονα χρησιμοποιεί εντατικά τις υπηρεσίες του προγράμματος Copernicus, ενσωματώνοντας τα συμπεράσματά του στις αξιολογήσεις και στη γνωσιακή βάση μας. Ήδη έχουμε αρχίσει να αναπτύσσουμε τις ικανότητές μας στον τομέα της αξιολόγησης, για παράδειγμα επενδύοντας σε υπηρεσίες ΤΠ μέσω υπολογιστικού νέφους (cloud) και σε συνεργασίες για τη διευκόλυνση του χειρισμού των μαζικών δεδομένων. Ο στόχος μας είναι να κοινοποιήσουμε αυτές τις πιο αναλυτικές, ακριβείς και επίκαιρες γνώσεις στις αρχές και στους πολίτες ολόκληρης της Ευρώπης, και να συμβάλουμε στη βελτίωση της υγείας των Ευρωπαίων και του περιβάλλοντος της Ευρώπης.

Hans Bruyninckx

Εκτελεστικός διευθυντής του ΕΟΠ

Κύριο άρθρο που δημοσιεύθηκε στο τεύχος 2018/1 του ενημερωτικού δελτίου του ΕΟΠ, στις 15 Μαρτίου 2018