Umhverfi og heilsa

Heilsa og velferð manna hafa nána tengingu við stöðu umhverfisins. Náttúruleg umhverfi af góðum gæðum sjá okkur fyrir grundvallarþörfum okkar, þegar kemur að hreinu lofti og vatni, frjósömu landi fyrir matvælaframleiðslu og orku og efnisinntak fyrir framleiðslu. Grænir innviðir hjálpa líka til við að stjórna loftslaginu og koma í veg fyrir flóð. Aðgangur að grænum og bláum rýmum gefa einnig mikilvæg tækifæri fyrir afþreyingu og styðja við velferð.

Á sama tíma er umhverfið stærsti vettvangur váhrifa á menn frá menguðu lofti, hávaða og hættulegum efnum. Í skýrslu þeirra um að koma í veg fyrir sjúkdóma í gegnum heilbrigt umhverfi, áætlar Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) að streituvaldar í umhverfinu beri ábyrgð á 12-18% af öllum dauðsföllum í löndunum 53 í WHO Evrópusvæðinu. Umbætur á gæðum umhverfisins á lykilsvæðum eins og lofti, vatni og hávaða gæti komið í veg fyrir sjúkdóma og bætt heilsu manna.

Loftmengun er langstærsti umhverfisheilbrigðisáhættuþátturinn í Evrópu og tengist hjartasjúkdómum, heilablóðföllum, lungnasjúkdómum og lungnakrabbameini. Váhrif frá loftmengun eru talin valda meira en 400.000 ótímabærum dauðsföllum í ESB á hverju ári. Hávaðaváhrif frá flutningum og iðnaði getur leitt til pirrings, svefntruflana og tengdrar aukningar á háþrýstingi og hjarta- og æðasjúklingum.

Váhrif frá hættulegum efnum er einnig stórt vandamál. Fólk getur orðið fyrir váhrifum af stóru sviði efna í daglegu lífi sínu, frá menguðu lofti og vatni, neysluvörum og mataræði. Eiginleikar vissra hættulegra efna valda því að þau eru viðvarandi í umhverfinu og safnast upp í lífverum í fæðukeðjunni, sem þýðir að það verður töluverður biðtími áður en minnkun í losun verður að minni váhrifum. Þar að auki bendir magn og fjöldi efna í notkun í dag og viðvarandi vöxtur í efnaframleiðslu til þess að váhrif á menn og umhverfi muni halda áfram að aukast. Þetta vekur upp áhyggjur um heilbrigðisáhrif váhrifa frá blöndu efna yfir líftíma okkar, sérstaklega á meðan á berskjölduðum æviskeiðum stendur, svo sem árbernsku, meðgöngu og gamalsaldri.

Áhrif loftslagsbreytinga valda einnig aðkallandi hættu fyrir heilsu, þegar kemur að hitabylgjum og breytingu á mynstrum smitsjúkdóma og ofnæmisvalda.

Almennt er vatn til baða af miklum gæðum í öllu ESB, og gæði vatns til baða hefur batnað samfellt með tímanum vegna fjárfestinga í holræsakerfum, betri hreinsun skólps og samdrætti á mengun frá býlum.

Sívaxandi magn af gögnum bendir til að umhverfisáhættur séu ekki dreifðar jafnt yfir samfélagið, heldur hafi hlutfallslega meiri áhrif á þá hópa sem standa höllum fæti félagslega og eru berskjaldaðir. Félagshagfræðileg staða einstaklings hefur áhrif á váhrif þeirra frá streituvöldum í umhverfinu, þar sem fátækt fólk er líklegra til að búa í ófullkomnu umhverfi. Fólk sem stendur félagshagfræðilega höllum fæti gæti verið viðkvæmara fyrir áhrifum streituvalda úr umhverfinu vegna fyrirliggjandi heilbrigðisástands, slæmrar næringarfræðilegrar stöðu og sérstakrar hegðunar, svo sem reykinga eða hreyfingarleysis. Það gæti líka staðið frammi fyrir hömlum við að aðlaga sig að og forðast umhverfisáhættur.

Stefnur

Þar sem eðlislæg tengsl eru á milli stöðu umhverfisins og lífsgæða, er forgangsmarkmiði 3 af Sjöundu umhverfisaðgerðaáætlun (7. EAP) ætlað að vernda borgara sambandsins fyrir umhverfistengdum þrýstingi og áhættum sem stafa að heilsu og velferð“ (ESB, 2013). Afgerandi hæði mannlegs samfélags á burðarvistkerfi liggur í kjarna 7. EAP framtíðarsýnarinnar að „árið 2050 lifum við vel innan vistfræðilegra takmarka plánetunnar“.

Vítt svið stefna er til staðar á ESB-vísu til að takast á við umhverfisáhrif á heilsu. Nokkur dæmi frá helstu umhverfisstefnusvæðum eru:

• Hreint loft stefnupakki fyrir Evrópu;
• Aðlögunaráætlun ESB vegna loftslagsbreytinga;
• Tilskipun um umhverfishljóð; og
• Reglugerð um skráningu, mat, leyfisveitingu og takmörkun á kemískum efnum (REACH).

Evrópska umhverfi og heilsa ferlið, sem er leitt af WHO Evrópu, miðar að því að bera saman umhverfis og heilsugeirana, og stuðla að sameiginlegum lausnum, sérstaklega til að takast á við umhverfistengd heilsumarkmið og takmörk 2013 áætlun um sjálfbæra þróun. Í Ostrava yfirlýsingunni frá 2017 settu ráðherrar og fulltrúar landa á Evrópusvæði WHO fram fjölgeira nálgun fyrir alla til að bæta umhverfisheilbrigði.

EEA aðgerðir vegna umhverfis og heilsu

EEA vinnur með samstarfsaðilum á alþjóða- og landsvísu til að byggja upp þekkingargrunn á tengslum á milli umhverfis, heilsu og velferðar. Þetta felur í sér vinnu viðað kanna hvernig umhverfið stuðlar að velferð manna, auk þess að vinna að váhrifum frá og heilbrigðisáhrifum sérstakra streituvalda úr umhverfinu, þar með talinnar loftmengunar, hávaða, efna og loftslagsbreytinga. Að lokum benda heilsuniðurstöður frá samsetningu váhrifa frá streituvöldum í umhverfinu yfir tíma, að taka ætti samþætta nálgun við mat á umhverfisheilsu.

EEA er einnig að þróa nýja vinnulínu til að kanna hvernig félagslegir og lýðfræðilegir þættir hafa áhrif á sambandið á milli umhverfis og heilsu. Þetta felur í sér mat á hvernig félagsleg staða og aldur einstaklings getur haft áhrif á bæði váhrif sem þeir verða fyrir frá streituvöldum í umhverfinu og áhrifum sem þeir hafa á heilsu.

Vel þekktir streituvaldar í umhverfinu sem hafa áhrif á heilsu manna eru háðir opinberu eftirliti í Evrópu, og átak er í gangi til að draga úr váhrifum. Engu að síður eru einnig vandamál að koma fram sem enn er lítið skilið um þegar kemur að umhverfisþætti og áhrifum á heilsu. Þau eru meðal annars vandamál eins og sýklalyfjaónæmi, eða breytingar á váhrifum sem fólk verður fyrir frá efnum í vörum þegar við færum okkur í átt að hringlaga hagkerfi og aukum endurvinnslu. EEA vinnur með alþjóðlegum samstarfsnetum sérfræðinga til að einangra nýframkomnar umhverfisáhættur, þar með talið Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins, WHO og Matvælaöryggisstofnun Evrópu.

Þegar kemur að þemabundinni vinnu, skilar EEA ýmiskonar mötum og vísum um loftmengun, hávaða, efni og aðlaganir að loftslagsbreytingum.

EEA er samstarfsaðili í HBM4EU framtakinu. Helsta markmið framtaksins er að samræma og stuðla að lífvöktun manna í Evrópu. HBM4EU mun gefa betri gögn um raunveruleg váhrif borgara frá efnum og mögulegum heilbrigðisáhrifum til að styðja við stefnumótun.

EEA tekur einnig þátt í Upplýsingavettvangi fyrir efnavöktun (IPCHEM) Framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins, sem skráir tilfelli efna og efnablandna í tengslum við fólk og umhverfið.