Klimaatgebonden hittegolven en infectieziekten vormen een steeds groter gevaar voor de volksgezondheid in Europa

Er bestaat steeds grotere eensgezindheid over het feit dat de gevolgen van de klimaatverandering voor de volksgezondheid moeten worden aangepakt, maar in het EMAverslag over het gevaar van de klimaatverandering voor de gezondheid en het welzijn in Europa, met de nadruk op hittegolven en infectieziekten, wijst  dat de tijd nu dringt om de plannen in de praktijk te brengen. Gezondheidswerkers en zorgverleners moeten zich bewuster worden van de noodzaak om de Europese bevolking weerbaarder te maken.

Het EMA-verslag is voornamelijk gericht op de impact van de hoge temperaturen op de bevolking, aangezien hitte intussen de grootste natuurlijke oorzaak vormt van sterfgevallen in Europa. Volgens de prognoses zal het aantal dodelijke slachtoffers in de toekomst nog fors oplopen, hand in hand met de klimaatverandering, tenzij we de nodige aanpassingen doorvoeren. Een ander groeiend punt van zorg zijn de klimaatgevoelige infectieziekten, die zich naar verwachting een weg verder noordwaarts zullen banen en de ziektelast in Europa zullen opvoeren. De informatie hierover in het verslag is gebaseerd op inzichten die zijn vergaard voor de Europese waarnemingspost voor klimaat en gezondheid en die toegang bieden tot een breed scala aan relevante gegevens, tools, publicaties en andere informatiebronnen over de gevolgen van de klimaatverandering voor de menselijke gezondheid.

Bescherming van kwetsbare groepen tegen hittegolven

Door de combinatie van de steeds talrijkere, langere en intensere hittegolven, de vergrijzende bevolking en de toenemende mate van verstedelijking worden meer kwetsbare bevolkingsgroepen blootgesteld aan hoge temperaturen, vooral in Zuid- en Midden-Europa. Vele scholen en ziekenhuizen bevinden zich in zogenaamde “stedelijke hitte-eilanden”, waar de sowieso al hoge temperaturen nog verder stijgen. Deze instellingen moeten dan ook dringend worden aangepast aan de nieuwe omstandigheden. Het stijgende kwik heeft ook gevolgen voor de gezondheid en veiligheid op het werk: jaarlijks gaan er in de sterkst blootgestelde sectoren per werknemer gemiddeld 16 werkuren verloren aan de hitte. Zuid-Europa is het grootste slachtoffer van dit fenomeen. 

Om het effect van hoge temperaturen op de gezondheid van werknemers te beperken, moet een uitgebreid arsenaal aan oplossingen worden ingezet, met inbegrip van doeltreffende actieplannen ter bescherming van de volksgezondheid tijdens hittegolven, meer groene en schaduwrijke zones in steden, gebouwen met een passend ontwerp en een geschikte constructie voor de omstandigheden, evenals aangepaste werktijden en -omgevingen om ervoor te zorgen dat werknemers minder aan de hitte worden blootgesteld. 

Infectieziekten gedijen goed in het nieuwe klimaat

Het veranderende klimaat maakt het steeds gemakkelijker voor klimaatgevoelige infectieziekten als malaria, dengue en westnijlkoorts om de kop op te steken en zich te verspreiden. Bovendien lopen nu ook delen van Europa risico op besmetting die in het verleden veiliger waren voor deze ziekten. Er wordt verwacht dat we in de toekomst te maken zullen krijgen met langere besmettingsseizoenen en verdere verspreiding van muggensoorten die malaria en dengue overdragen. Tegelijkertijd zullen steeds meer reizigers infecties met zich mee naar huis brengen. Samen zullen die ontwikkelingen zorgen voor een groter aantal plaatselijke uitbraken.

Werknemers in de landbouw, bosbouw of noodhulp zijn mogelijk vatbaarder voor besmetting met deze ziekten, terwijl anderzijds oude mensen, jonge kinderen en personen met een verzwakt immuunsysteem wellicht zwaardere gevolgen ondervinden als zij een van die ziekten oplopen.

De opwarming van het zeewater maakt de omstandigheden ook steeds bevorderlijker voor de vermenigvuldiging van de Vibrio-bacterie in vissen en schaal- en schelpdieren, met name aan de kustlijn van de Oostzee. Deze bacterie kan mensen ernstig ziek maken. We zouden beter in staat zijn om op tijd waarschuwingen af te geven, ziektedragende soorten gericht te controleren en vaccinatiecampagnes uit te voeren als de diersoorten die deze bacterie overdragen en de ziekten die daardoor worden veroorzaakt op doeltreffende wijze in het oog werden gehouden.

Preventie en coördinatie zijn van levensbelang

Toezicht op klimaatgebonden risico’s is een doeltreffende maatregel, die dan ook het vaakst aan bod komt in nationale strategieën voor volksgezondheid of aanpassing aan de klimaatverandering. Het is essentieel dat er een systeem voor vroegtijdige waarschuwing op poten wordt gezet: met snelle, goed georganiseerde en doeltreffende maatregelen in het kader van actieplannen ter bescherming van de volksgezondheid tijdens hittegolven en passende informatieverschaffing aan de bevolking kan het risico op de verspreiding van ziekten worden verkleind.

Op plaatselijk niveau worden zorgverleners en sociale hulpverleners in heel Europa nog weinig betrokken bij de planning van maatregelen tot aanpassing aan de klimaatverandering. Om het hoofd te kunnen bieden aan de bestaande en opkomende bedreigingen voor de volksgezondheid die gepaard gaan met het veranderende klimaat moet de gezondheidssector zich beter voorbereiden door het bewustzijn, de kennis en de betrokkenheid van gezondheidswerkers en zorgverleners te bevorderen, aldus het EMA-verslag. Met het oog daarop kan het ook nuttig zijn om zorginstellingen beter bestand te maken tegen extreme weersomstandigheden en ervoor te zorgen dat de gezondheidsstelsels over de nodige capaciteit beschikken om met pieken in de vraag naar patiëntenzorg om te gaan.