Obszary miejskie — Od przestrzeni miejskich do ekosystemów miejskich

„Zamiast niszczyć ekosystemy czy nie lepiej je tworzyć?” – pyta prof. Jacqueline McGlade. „Dysponujemy technologią i umiejętnościami projektowymi. Mamy przykłady wizji przyszłości w całej Europie, lecz są to pojedyncze przypadki innowacji. Musimy przejść od tych oaz innowacji do miast przyszłości”.

„Weźmy np. światło, to naturalny zasób. Ludzie lubią pracować i żyć otoczeni naturalnym światłem. W budynku da się o wiele lepiej wykorzystać naturalne światło. Lub weźmy na przykład pionowe ogrody. Pionowe ogrody oznaczają przeistoczenie naszych miast w zrównoważone miejskie farmy, w których uprawy rosną na budynkach oraz w ich wnętrzach.

Pomysł żywych ścian i pionowych działek uprawnych jest bardzo stary, sięga rodowodem wiszących ogrodów Babilonu. To zadziwiające, że dotąd nie zrobiliśmy więcej w tym kierunku, lecz teraz pojawiła się nowa pilna potrzeba zmiany naszych nawyków z uwagi na zmiany klimatu” – mówi prof. McGlade.

Wyższe temperatury w miastach powodowane przez beton i asfalt, które pochłaniają ciepło i powoli je uwalniają, to dłuższy okres wegetacji i lepsze plony. Deszcz można zbierać na dachach, a systemami rur docierałby on do każdego poziomu. Rośliny mają również własności izolacyjne: utrzymują przestrzeń życiową wewnątrz budynku w chłodzie latem i w cieple zimą.

Ludność w ruchu

Ludność całego świata skupiona jest w miastach. Osiemdziesiąt procent z szacowanej na rok 2050 9-miliardowej populacji będzie prawdopodobnie zamieszkiwać obszary miejskie. Wiele naszych miast doświadcza problemów społecznych i środowiskowych będących następstwami takich presji, jak przeludnienie, ubóstwo, zanieczyszczenie czy ruch uliczny.

Tendencja do życia na obszarach miejskich będzie postępować. Wszystkie miasta na świecie zajmują zaledwie 2% powierzchni Ziemi, lecz żyje w nich połowa populacji globu⁽²⁰⁾. W Europie 75% z nas żyje w miastach. Do roku 2020 odsetek ten ma wzrosnąć do 80%. Miasta i miasteczka europejskie obecnie odpowiadają za 69% naszego zużycia energii i stąd też za większość emisji gazów cieplarnianych. Wpływy środowiskowe miast sięgają daleko i szeroko. na skutek ich zależności od zewnętrznych obszarów, mających zapewnić energię i zasoby oraz zagospodarować odpady. W badaniu Wielkiego Londynu⁽²¹⁾ oszacowano, że ślad środowiskowy Londynu jest 300 razy większy, niż wynosi powierzchnia miasta – odpowiada niemal dwukrotnej powierzchni Wielkiej Brytanii. Zanieczyszczenie z miast często ma również wpływ na obszary pozamiejskie.

Zmiany klimatu to nowe i złowieszcze zjawisko rzucające cień na życie w mieście. Niektóre miasta mogą dotkliwie ucierpieć na skutek zmian klimatu. Może to pogłębiać nierówności społeczne: biedni są częstokroć bardziej narażeni i nie mają środków na przystosowanie się. Zmiany klimatu dotkną również środowisko miejskie: m.in. wpłyną na jakość powietrza i wody.

Od przystosowania do nowego myślenia

Zatem nasze miasta i obszary miejskie doznają wielu problemów, od społecznych i zdrowotnych po środowiskowe. Jednakże bliskość ludzi, przedsiębiorstw i usług tak ściśle związana z pojęciem „miasta” oznacza również ogromne możliwości.

Środowisko miejskie oferuje cenne możliwości zrównoważonego życia. Już gęstość zaludnienia w miastach oznacza skrócenie drogi do pracy i usług, większe wykorzystanie transportu publicznego i mniejsze mieszkania wymagające mniej oświetlenia i ogrzewania. W rezultacie mieszkańcy miast zużywają mniej energii w przeliczeniu na osobę niż mieszkańcy obszarów wiejskich⁽²²⁾.

Nasze miasta znajdują się także w szczególnej sytuacji, jeśli chodzi o łagodzenie zmian klimatu i przystosowanie się do nich. Właściwości fizyczne, projekt, zarząd i lokalizacja miasta to tylko niektóre czynniki mogące pomóc w radzeniu sobie z obydwoma tymi zjawiskami.

Oczywiście, podejścia konstrukcyjne – m.in. bariery przeciwpowodziowe – to zaledwie część rozwiązania. Przystosowanie do zmian klimatu wymaga również dogłębnego przemyślenia projektu obszaru miejskiego i zarządzania nim, i powinno znaleźć się w głównym nurcie wszystkich powiązanych polityk, w tym w zakresie użytkowania ziemi, mieszkalnictwa, gospodarki wodnej, transportu, energii, równości społecznej i zdrowia.

Dzięki zmianie naszego sposobu myślenia o koncepcji miasta, jego architekturze, transporcie i planowaniu, nasze miasta i krajobrazy miejskie mogą zmienić się w ekosystemy miejskie, które wysuną się na czoło w łagodzeniu zmian klimatu (lepszy transport, czysta energia) oraz przystosowaniu do nich (pływające domy, pionowe ogrody). Lepsze planowanie obszarów miejskich poprawi jakość wszystkich aspektów życia oraz stworzy nowe możliwości zatrudnienia, przez zachęcenie rynku do stosowania nowych technologii i ekologicznej architektury.

W planowaniu miast kluczowe jest zapewnienie niższego zużycia energii na osobę, z wykorzystaniem takich środków, jak transport publiczny czy energooszczędne budownictwo. Nowe technologie sprzyjające efektywności energetycznej oraz odnawialne zasoby, m.in. energia wiatrowa i słoneczna oraz paliwa alternatywne, również pozostają ważne, gdyż oferują jednostkom i organizacjom możliwości zmiany dotychczasowych zachowań.

Projektowanie przyszłości

„Przyszłość okaże się inna, niż się spodziewamy, tego możemy być pewni. Przygotowujemy się na tę niepewność” – mówi Johan van der Pol, zastępca dyrektora Dura Vermeer, niderlandzkiej firmy budowlanej obecnie zajmującej się projektowaniem i budową Ijburga, nowej pływającej dzielnicy Amsterdamu.

Ijburg to jedno z najambitniejszych przedsięwzięć miasta Amsterdam w jego historii. Rosnąca populacja i podnoszący się poziom wód zmusiły gęsto zaludnione miasto do kreatywności: eksperymentowania z nowymi typami architektury nawodnej. Nowe domy są „zacumowane” do pływających chodników oraz przyłączone do sieci elektrycznej, wodociągowej i kanalizacyjnej. Dom można łatwo odłączyć i przestawić w inne miejsce – co nadaje całkowicie nowe znaczenie określeniu „mobilny dom”. Stawiające na rozwój miasto posiada również ekologiczne, pływające szklarnie, w których uprawia się najróżniejsze owoce i warzywa.

Pływające domy w Ijburgu to zaledwie jeden z przykładów nowego trendu w architekturze i planowaniu miast. Wpływy zmian klimatu są różne: od susz i fal gorąca w południowej Europie po powodzie na północy. Miasta muszą się przystosować. Zamiast po prostu umacniania wałów przeciwpowodziowych lub żeglowania po wodach, niektórzy architekci, inżynierowie i planiści poszukują zupełnie nowego podejścia do życia w mieście i obszarze miejskim. Postrzegają miejskie krajobrazy jako miejskie ekosystemy przyszłości.

Wymiana wiedzy i dobrych praktyk

„Europejskie miasta zmagają się z różnymi wyzwaniami, które wymagają różnych reakcji” – mówi Ronan Uhel, szef programu systemów naturalnych i podatności na zagrożenia w EEA.

„Miasta, które zawczasu podejmują działania, na pewno zobaczą najlepsze rezultaty własnych inwestycji na rzecz adaptacji. Póki co zaledwie kilka miast europejskich przygotowało strategie umożliwiające przystosowanie się do ‘nowych' warunków powstałych na skutek zmian klimatu, a realizacja projektów na razie ogranicza się do niewielkich projektów” – dodaje.

Inne miasta mogą nie być tak zasobne w wiedzę i środki. Będą one wymagać bieżącego wsparcia i doradztwa. Na tym etapie najcenniejsze może okazać się usprawnienie wymiany doświadczeń i najlepszych praktyk między miastami.

„Thisted to mała gmina w zachodniej Danii, która jest samowystarczalna energetycznie. Czasem nawet zasila energią sieć krajową. Gmina ta odzyskuje wpływ na swój los. Brzmi to filozoficznie, lecz o tym właśnie rozmawiamy: odzyskujemy własne jestestwo” – mówi Ronan Uhel.

„Powołaliśmy koła stowarzyszonych. Często mamy zaledwie pozorny związek z naszym naturalnym otoczeniem, naszą żywnością opakowaną w termokurczliwą folię, naszą wodą. Musimy na nowo odkryć siebie oraz nasze miejsce w przyrodzie”.

20. Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych, 2008

21. Władze Wielkiego Londynu

22. IEA, 2008