Zanieczyszczenie powietrza – do uporania się z nim niezbędna jest wiedza

Europejska Agencja Środowiska pracuje nad szeroką gamą zagadnień związanych z ochroną środowiska. Co faktycznie robi EEA, jeśli chodzi o kwestie związane z powietrzem?

Krótko mówiąc, badamy jakość powietrza, sprawdzamy skąd pochodzą zanieczyszczenia, jaki jest poziom zagrożeń i jak wpływają one na nas i na środowisko. W znaczeniu bardziej technicznym analizujemy dane na temat poziomu stężeń zanieczyszczeń w otaczającym nas powietrzu, dane dotyczące emisji, czyli ilości zanieczyszczeń uwalnianych do atmosfery. Szacujemy także narażenie populacji na różne zanieczyszczenia.

W Europie istnieją tysiące stacji monitoringu jakości powietrza, śledzących poziomy stężeń różnych zanieczyszczeń. Większość stacji przekazuje dane do AirBase, europejskiej bazy jakości powietrza, prowadzonej przez EEA. Baza ta zawiera informacje dotyczące monitoringu i dane pochodzące z 38 uczestniczących państw oraz informacje na temat ponad 100 substancji zanieczyszczających powietrze. Jedenaście z nich reguluje unijne prawodawstwo dotyczące jakości powietrza.

Gdy tylko państwa udostępnią dane, sprawdzamy, czy są one zharmonizowane i pozostają w zgodzie z przepisami określonymi przez prawodawstwo UE. Dane są następnie analizowane różnymi metodami zapewniania jakości i kontroli jakości. Wymaga to ścisłej współpracy krajów dostarczających danych. Możemy więc dokonywać przeglądów i ocen, takich jak np. sprawozdanie w sprawie jakości powietrza, które opublikujemy w połowie października.

Co o jakości powietrza w Europie mówią najnowsze dane?

Jest dobra i zła wiadomość. Pozytywną wiadomością jest to, że na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci, znacznie poprawiła się sytuacja w zakresie narażenia na szereg zanieczyszczeń powietrza. Na przykład znacznie spadła liczba osób narażonych na działanie dwutlenku siarki, tlenku węgla, ołowiu i benzenu. Na poziomie UE mniej niż 2% mieszkańców miast jest narażonych na przekroczenia standardów jakości powietrza, określanych przez prawodawstwo UE dla tych substancji.

Z drugiej strony zanieczyszczenia, które zostały najbardziej znacząco zredukowane, nie są tymi, które stwarzają największe niebezpieczeństwo dla zdrowia ludzi i środowiska. Dotyczy to zwłaszcza pyłu i ozonu w warstwie przyziemnej, które stwarzają stosunkowo duże ryzyko uszkodzenia zdrowia i przedwczesnej śmierci. Pozostają one ciągle na wysokim poziomie. Aż do jednej trzeciej populacji zamieszkującej miasta jest narażona na zanieczyszczenia powyżej dopuszczalnych lub docelowych wartości, określanych przez UE.

Ogólnie rzecz biorąc, możemy zauważyć powolny spadek stężeń większości szkodliwych zanieczyszczeń, co oznacza niewielką poprawę jakości powietrza w ich zakresie. Można jednak zauważyć, że w niektórych miejscach stężenie tych zanieczyszczeń wzrosło w ciągu ostatniego dziesięciolecia. To jest z pewnością niepokojące.

Skąd pochodzą te zanieczyszczenia?

Ważnym źródłem zanieczyszczeń jest spalanie paliw. Istniej wiele sektorów, w których są spalane paliwa, na przykład transport, wytwarzanie energii, przemysł, ogrzewanie mieszkań. Innym znaczącym źródłem jest rolnictwo.

Zanieczyszczenia powietrza mogą być bezpośrednio uwalniane do atmosfery (emisja pierwotna) lub mogą tworzyć się w wyniku interakcji chemicznych z udziałem prekursorów.

Tutaj wyniki badań są także mieszane. Na przykład emisja podstawowych zanieczyszczeń zmniejszyła się w UE w ostatniej dekadzie o 14%. Niektóre z prekursorów zanieczyszczeń pyłowych zostały znacząco obniżone, na przykład dwutlenek siarki obniżono o połowę. Redukcja emisji innych prekursorów była ograniczona. Na przykład emisja amoniaku, który pochodzi głównie z rolnictwa, spadła zaledwie o 7%.

Musimy również pamiętać o tym, że ograniczenie emisji nie skutkuje automatycznie podobnymi obniżkami stężeń. Mamy tu do czynienia ze złożonymi powiązaniami między emisją zanieczyszczeń i jakością powietrza. Obejmuje to wysokość emisji, przemiany chemiczne, reakcje na działanie promieni słonecznych, dodatkowo udziały naturalne i hemisferyczne oraz wpływ pogody i topografii. Znaczne ograniczenia emisji spalin są konieczne dla poprawy jakości powietrza.

W jaki sposób twoja praca rzeczywiście pomaga w poprawie jakości powietrza w Europie?

Dzielimy się tą wiedzą z opinią publiczną i decydentami politycznymi, zarówno na poziomie europejskim, jak i narodowym. Dostarczamy fakty i informacje o stanie i tendencjach w zakresie jakości powietrza, emisji zanieczyszczeń oraz współczynników narażenia. Wiedza ta jest następnie wykorzystywana do poprawy polityki wobec zanieczyszczeń powietrza, która ostatecznie ma na celu ochronę społeczeństwa i środowiska przed wysokim poziomem zanieczyszczenia powietrza. Nie jest możliwe opracowanie skutecznej polityki bez monitoringu i zrozumienia obecnej sytuacji oraz jej przyczyn.

Mamy również wgląd w to, w jaki sposób przepisy dotyczące jakości powietrza są realizowane na poziomie lokalnym. Właśnie zakończyliśmy projekt prowadzony we współpracy z wieloma miastami w Europie. Projekt pomaga nam określić środki, które zostały uznane przez miasta za skuteczne, takie jak zapewnienie zgodności z nowymi niskimi normami zawartości siarki w paliwach żeglugowych na ternie portów, zakaz wprowadzania na rynek, sprzedaży i dystrybucji węgla bitumicznego, adaptacja paliwa na potrzeby gospodarstw domowych oraz tworzenie sieci ciepłowniczych. Projekt pokazał, że z pewnością istnieje ogromna wiedza i doświadczenie, których możemy się uczyć od innych i które możemy udostępniać dalej.

Valentin Foltescu

Wywiad opublikowany w nr. 2013/1 biuletynu EEA