Zmiany klimatu widoczne w Europie - pilna potrzeba adaptacji

W sprawozdaniu „Climate change, impacts and vulnerability in Europe 2012” („Zmiany klimatu, ich skutki i podatność na nie w Europie 2012”) stwierdzono, że w całej Europie obserwuje się podwyższenie średnich temperatur, a także zmniejszenie ilości opadów w regionach południowych i zwiększenie ilości opadów w Europie Północnej. Pokrywa lodowa Grenlandii, arktyczny lód morski i wiele lodowców w Europie topnieje, zmniejsza się zasięg pokrywy śnieżnej, a większość wiecznej zmarzliny ulega ogrzaniu.

W ostatnich latach ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak fale upałów, powodzie i susze, spowodowały wzrost kosztów szkód w całej Europie. Chociaż potrzebna jest większa ilość danych, aby w pełni rozpoznać rolę, jaką zmiany klimatu odgrywają w powstawaniu tych zjawisk, kluczowym czynnikiem, wpływającym na koszty szkód, jest rosnąca aktywność człowieka na obszarach objętych ryzykiem. Pogłębiające się zmiany klimatu mogą zwiększyć podatność na zagrożenia związane ze skrajnym zjawiskami pogodowymi, występującymi częściej i intensywniej. Ze sprawozdania wynika, że jeśli społeczeństwa europejskie nie dostosują się do zmian, koszty szkód będą nadal rosnąć.

W sprawozdaniu czytamy, że niektóre regiony Europy będą wykazywały mniejszą zdolność adaptacji do zmian klimatu od innych regionów, częściowo ze względu na różnice w sytuacji ekonomicznej. Skutki zmian klimatu mogą pogłębić te nierówności.

Jacqueline McGlade, dyrektor wykonawczy Europejskiej Agencji Środowiska, powiedziała: „Na całym świecie zmiana klimatu jest faktem, a stopień oraz szybkość zmian stają się coraz bardziej widoczne. Oznacza to konieczność  przystosowania każdego obszaru gospodarki, w tym gospodarstw domowych, jak również zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych".

Obserwowane i prognozowane zmiany klimatu – kluczowe ustalenia

Ostatnia dekada (2002-2011) była najcieplejszą odnotowaną w Europie, z europejską  temperaturą na lądzie o 1,3 °C wyższą od średniej sprzed epoki przemysłowej. Prognozy wskazują, że w późniejszych dekadach XXI wieku Europa może być o 2,5-4°C cieplejsza w porównaniu ze średnią z lat 1961–1990.

Wzrosła częstość i długość fal upałów, co spowodowało dziesiątki tysięcy ofiar śmiertelnych w ciągu ostatniej dekady. Prognozowany wzrost intensywności upałów może zwiększyć liczbę zgonów w ciągu najbliższych dziesięcioleci, o ile społeczeństwa nie przystosują się, czytamy w sprawozdaniu. Przewiduje się jednak, że liczba zgonów związanych z zimnem w wielu krajach zmaleje.

Choć ilość opadów w południowych regionach spada, rośnie ona w Europie Północnej, czytamy w sprawozdaniu. Przewiduje się utrzymanie tych tendencji. Według prognoz, zmiany klimatu przyczynią się do nasilenia powodzi spowodowanych wylewaniem rzek, szczególnie w Europie Północnej, ponieważ wyższe temperatury intensyfikują obieg wody. Jednakże trudno jest dostrzec wpływ zmian klimatu w odniesieniu do danych dotyczących powodzi z przeszłości.

Susze hydrologiczne stały się poważniejsze i częstsze w południowej Europie. Przewiduje się, że latem minimalne przepływy rzeczne znacząco zmaleją w Europie Południowej, ale także, w różnym stopniu, w innych częściach Europy.

Arktyka ociepla się szybciej niż inne regiony. W Arktyce w 2007, 2011 oraz 2012 r. zaobserwowano rekordowo niski zasięg pokrywy lodowej, osiągający w przybliżeniu połowę minimalnego zasięgu, obserwowanego w latach 80. Tempo topnienia pokrywy lodowej Grenlandii podwoiło się od 1990 r.,  w latach 2005 – 2009 Grenlandia traciła średnio 250 mld ton lodu rocznie. Lodowce w Alpach utraciły około dwóch trzecich swojej objętości od 1850 r. i tendencje te będą się utrzymywać.

Poziom mórz podnosi się, zwiększając ryzyko zalania wybrzeży podczas sztormów. Średni globalny poziom morza wzrastał o 1,7 mm na rok w XX wieku i o 3 mm na rok w ostatnich dziesięcioleciach. Obecnie dostępne prognozy dają zróżnicowany obraz przyszłości, jest jednak prawdopodobne, że wzrost poziomu morza w XXI w. będzie większy niż w XX w. Na wybrzeżach europejskich poziom morza wzrasta w różnym stopniu, w zależności od lokalnych warunków tektonicznych i geologicznych.

W sprawozdaniu mówi się, że oprócz negatywnych skutków zdrowotnych bezpośrednio związanych z ocieplaniem klimatu ważne są także inne skutki dla zdrowia człowieka. Zmiany klimatu odgrywają rolę w rozprzestrzenianiu niektórych chorób, na przykład poprzez umożliwienie migracji kleszcza z gatunku Ixodes ricinus dalej na północ, a przy dalszym ocieplaniu Europy – powstanie warunków sprzyjających występowaniu komarów czy moskitów. Na zdrowie człowieka oddziaływuje także sezon pylenia, który trwa dłużej i pojawia się o 10 dni wcześniej niż 50 lat temu.

W licznych badaniach zaobserwowano rozległe zmiany w charakterystyce roślin i zwierząt. Na przykład rośliny zakwitają wcześniej niż w poprzednich latach, fitoplankton i zooplankton również pojawia się wcześniej w wodach. Niektóre gatunki roślin i zwierząt, w miarę ocieplania się ich siedlisk, przemieszczają się na północ lub na obszary położone wyżej. Ponieważ tempo migracji wielu gatunków jest niewystarczające, aby nadążyć za względnie szybko postępującymi zmianami klimatu, gatunki te mogą być w przyszłości zagrożone wyginięciem.

Choć dostępność wody dla rolnictwa może się zmniejszyć w Europie Południowej, warunki uprawy mogą się polepszyć na innych obszarach. Okresy wegetacji niektórych upraw w Europie uległy wydłużeniu i przewiduje się, że ta tendencja się utrzyma, wraz z ekspansją upraw ciepłolubnych w wyższych szerokościach geograficznych. Jednak wydajność w przypadku niektórych upraw ma się zmniejszyć z powodu upałów i susz w środkowej i południowej części Europy.

Wzrost średniej temperatury powoduje zmniejszenie zapotrzebowania na energię w celach grzewczych, co skutkuje oszczędnością energii. Jednak należy to rozważać w kontekście większego zapotrzebowania na energię niezbędną do chłodzenia podczas cieplejszych okresów letnich.

Kontekst

Celem sprawozdania jest ukazanie pełnego zakresu skutków zmian klimatu w całej Europie i przedstawienie informacji o Europejskiej Strategii Adaptacyjnej Komisji Europejskiej, która ma zostać opublikowana w marcu 2013 r. Ponadto Europejska Agencja Środowiska będzie wspierać strategię poprzez ocenę wybranych wybranych działań dostosowawczych w całej Europie, która ma zostać opublikowana na początku 2013 r.

Strona Climate-ADAPT zawiera dużą ilość informacji pomocnych w opracowaniu i wdrażaniu metod adaptacji do zmian klimatu.