Ocean plastiku

Odpady morskie — Widoczna część problemu

Część problemu z odpadami plastikowymi stanowią tak zwane odpady morskie. Są to odpady, które widzimy leżące na naszych plażach albo unoszące się na powierzchni naszych mórz. Większość z nich pochodzi z lądu: przywiał je wiatr albo spłynęły wraz z wodami opadowymi.

Przerażające zdjęcia martwych ptaków morskich, które połknęły różne śmieci, od części zabawek po niedopałki papierosów, żółwi zaplątanych w opakowania po sześciopakach, tusze wielorybów wypełnione plastikiem – takie zdjęcia i historie sprawiły, że zaczęło się mówić o problemie odpadów morskich. Niestety mniej znana jest skala problemu, nawet wśród ekspertów.

Istnieje jednak coraz więcej dowodów na to, że oczyszczanie oceanów staje się niezwykle trudnym zadaniem. Jak wynika z ostatniego badania³⁰ Światowego Forum Ekonomicznego, każdego roku do oceanów przedostaje się około 8 milionów ton plastikowych odpadów. Według innych szacunków wartość ta wynosi od 10 do 20 milionów ton, natomiast według jednego badania³¹ w oceanach występuje już ponad 5 bilionów sztuk plastikowych odpadów.

W przypadku prawie wszystkich tych odpadów ich „podróż” rozpoczyna się na lądzie, następnie trafiają one do rzeki i potem do oceanu, gdzie gromadzą się duże łaty odpadów, które rosną z każdym rokiem. Łatę śmieci na Oceanie Spokojnym nazwano nawet ósmym kontynentem.

Aplikacja EEA do monitorowania odpadów morskich

Kluczem do zajęcia się problemem odpadów morskich jest zrozumienie, z czego dokładnie te odpady się składają i skąd pochodzą. EEA opracowała aplikację mobilną – Marine LitterWatch, która umożliwia użytkownikom rejestrowanie odpadów morskich znalezionych na plażach. Zgodnie z dyrektywą ramową w sprawie strategii morskiej państwa członkowskie muszą opracować strategie na rzecz zmniejszenia ilości plastikowych odpadów morskich do poziomu, który nie powoduje żadnych szkód. Gromadzenie takich danych na temat odpadów morskich przyczynia się do lepszego zrozumienia problemu, co może pomóc UE i jej państwom członkowskim w skuteczniejszym rozwiązaniu tego problemu.

W latach 2014–2017 w bazie danych Marine LitterWatch³² zarejestrowano blisko 700 000 sztuk odpadów. Ponad cztery na pięć z nich były różnymi rodzajami tworzyw sztucznych. Odpady, które do tej pory najczęściej znajdowano na plażach, to niedopałki papierosów i filtry papierosowe (18% ze wszystkich odpadów), a w dalszej kolejności – różne przedmioty plastikowe, w tym nakrętki, waciki i patyczki kosmetyczne, reklamówki i opakowania po żywności.

Mikro- i nanoplastik - Co kryje się pod powierzchnią

Podczas gdy możemy policzyć i do pewnego stopnia sprzątnąć śmieci z naszych plaż, istnieje także inny aspekt problemu zanieczyszczenia plastikowymi odpadami, który jest nawet trudniej rozwiązać.

Z biegiem czasu i w wyniku działania światła słonecznego plastikowe odpady rozpadają się na coraz mniejsze kawałki. W wyniku takiego ciągłego rozpadu powstaje mikro- i nanoplastik, a w niektórych przypadkach jest on celowo dodawany do kosmetyków lub innych produktów, co sprawia, że cząstki te trafiają bezpośrednio do zbiorników wodnych przez system kanalizacyjny. Zaawansowane oczyszczalnie ścieków są w stanie przefiltrować ponad 90% tych cząstek, ale proces ten nie sprawia, że one znikają. Pozostały osad jest często rozprowadzany na lądzie. Nawet te cząstki mogą ostatecznie trafić do zbiorników wodnych w przypadku gwałtownych powodzi lub intensywnych opadów atmosferycznych.

Te najmniejsze cząstki są praktycznie niewidoczne gołym okiem, a ich wpływ na środowisko naturalne i nasze zdrowie nadal jest słabo zrozumiany. Co więcej, wiele tworzyw sztucznych ma silne właściwości pochłaniające, co przyciąga inne zanieczyszczenia, na przykład metale ciężkie, substancje zaburzające funkcjonowanie układu hormonalnego i trwałe zanieczyszczenia organiczne. Substancje te mogą mieć szeroki zakres szkodliwych skutków dla zwierząt i ludzi, w tym mogą powodować wady wrodzone, zaburzenia rozwoju poznawczego, problemy z płodnością i raka.

Jak wynika z raportu EEA na temat stanu mórz Europy³³, stężenia substancji zanieczyszczających w mikrodrobinach plastiku mogą być tysiące razy większe niż w wodzie morskiej i mogą narażać organizmy morskie na działanie szkodliwych substancji chemicznych. W ten sposób przenoszone przez nie chemikalia i mikrodrobiny plastiku ostatecznie trafią na nasze talerze i następnie do naszego przewodu pokarmowego.

Nowy sposób myślenia o tworzywach sztucznych

W oparciu o nową wiedzę staje się jasne, że powinniśmy myśleć o tworzywach sztucznych jako o rodzaju zanieczyszczenia z perspektywy ich produkcji oraz zapobiegać uwalnianiu produktów i odpadów z tworzyw sztucznych do środowiska.

Aby pomóc w rozwiązaniu problemu plastikowych odpadów, na początku 2018 r. Unia Europejska zaproponowała Europejską strategię na rzecz tworzyw sztucznych w gospodarce o obiegu zamkniętym^34. Celem tej strategii jest „zmiana sposobu projektowania, wytwarzania, stosowania i recyklingu produktów w UE”. Jedną z kluczowych inicjatyw realizowanych w ramach tej strategii jest zwiększenie rentowności recyklingu oraz ograniczenie odpadów z tworzyw sztucznych, w szczególności produktów jednorazowego użytku. Komisja Europejska zwróciła się również do Europejskiej Agencji Chemikaliów o zbadanie, czy mikrodrobiny plastiku dodawane do kosmetyków, płynów do mycia i farb powinny być ograniczone lub zakazane, aby zapobiec szkodom w środowisku.

W ramach strategii UE na rzecz tworzyw sztucznych Komisja Europejska zaproponowała nowe przepisy³⁵ dotyczące 10 jednorazowych produktów plastikowych najczęściej znajdowanych na plażach i w morzach Europy, jak również zagubionych i porzuconych narzędzi połowowych.

W strategii tej stwierdzono, że – podobnie jak w przypadku wielu innych problemów środowiskowych – współpraca na szczeblu światowym ma kluczowe znaczenie dla powstrzymania zanieczyszczenia plastikowymi odpadami. Według niemieckiego badania³⁶ 90% odpadów z tworzyw sztucznych występujących w oceanach przedostaje się przez zaledwie 10 dużych rzek, osiem w Azji i dwie w Afryce: Jangcy, Indus, Rzekę Żółtą, Hai, Ganges, Rzekę Perłową, Amur, Mekong, Niger i Nil. Teoretycznie powinno to również ułatwić rozwiązanie problemu odpadów.

Zwrócenie uwagi na zanieczyszczenia plastikowymi odpadami wpłynęło na pobudzenie badań i innowacji w celu lepszego zrozumienia i rozwiązania problemu. Projekt badawczy³⁷ przeprowadzony niedawno przez Orb Media, w którym zbadano 11 głównych marek wody butelkowanej, wykazał, że w 93% wody butelkowanej stwierdzono pewne ślady zanieczyszczenia mikrodrobinami plastiku. Jeśli chodzi o rozwiązanie problemu odpadów, międzynarodowemu zespołowi naukowców udało się stworzyć enzym, który potrafi rozkładać plastikowe butelki na materiał, z którego można produkować nowe butelki.

Rosnące obawy dotyczące tworzyw sztucznych, zwłaszcza w środowisku morskim, czynią również zwykłych konsumentów istotną siłą w powstrzymaniu zanieczyszczenia plastikowymi odpadami, a rosnące zapotrzebowanie na alternatywne rozwiązania, bardziej przyjazne środowisku, stwarza nowe możliwości biznesowe. Niedawno w holenderskim supermarkecie otwarto pierwszą na świecie „sekcję bez plastiku” z 700 produktami pozbawionymi tworzyw sztucznych. Podobnie, aby zmniejszyć zanieczyszczenie plastikowymi odpadami, brytyjski supermarket zaczął zezwalać klientom na zakup mięsa i ryb we własnych pojemnikach³⁸. Powstają również innowacje w zakresie materiałów biodegradowalnych, które można obecnie wyprodukować. Przykładem jest celuloza wytwarzana z papieru poddanego recyklingowi, tkanin, roślin lub glonów.