Hava kirliliğine maruz kalmanın sağlık ve çevre üzerindeki etkileri Avrupa genelinde yüksek olmaya devam ediyor

Hava kirleticilerine maruz kalma seviyesini düşürme konusundaki zorluklara rağmen, "Avrupa'da hava kirliliğinin insan sağlığına zararları: 2024 hastalık yükü durumu" adlı EEA brifingine göre veriler, üç temel hava kirleticisine (ince partikül madde, azot dioksit ve ozon) uzun süreli maruz kalmanın sağlık üzerindeki tahmini etkisinin iyileşmekte olduğu yönündeki bir eğilimi doğrulamaktadır.

2005 ve 2022 yılları arasında, ince partikül madde veya PM_2.5 kaynaklı ölümlerin AB'deki sayısı %45 oranında azalmıştır ve bu oran, 2030 yılı için AB sıfır kirlilik eylem planında belirtilen %55 azaltma hedefine ulaşma yolunda ilerlendiğini göstermektedir.

Bugün itibarıyla daha sıkı AB hava kalitesi kurallarına sahip olmamız tüm vatandaşlar için iyi bir haber ancak özellikle şehirlerdekiler olmak üzere Avrupa'da hâlâ çok fazla insan, söz konusu kirleticilerin çevredeki seviyesini azaltarak önemli ölçüde önlenebilir olan hastalık ve erken ölümlerle sonuçlanan kötü hava kalitesinden olumsuz etkilenmektedir. Hava kirliliğinin ekosistemlerimizin sağlığına zarar veren daha geniş çaplı olumsuz etkileri de havamızı temizleme çabalarımızı iki katına çıkarmamız gerektiğini çok daha net bir şekilde önümüze koymaktadır.

Leena Ylä-Mononen
EEA İcra Direktörü

Yeni AB hava kalitesi kuralları yürürlükte

Bugün yürürlüğe giren revize edilmiş ortam hava kalitesi direktifi, AB hava kalitesi sınır değerlerini DSÖ standartlarına yaklaştırarak önümüzdeki yıllarda hava kirliliğinin sağlık üzerindeki etkilerinin daha da azaltılmasını desteklemektedir. Ancak yine de hava kirliliği Avrupalılar için en önemli çevresel sağlık riski olmaya devam ediyor (bunu gürültüye maruz kalma, kimyasallar ve iklimle ilgili sıcak hava dalgalarının sağlık üzerindeki artan etkileri gibi diğer faktörler takip ediyor) ve özellikle şehirlerde ve kentsel alanlarda kronik hastalıklara ve bunlara bağlı ölümlere neden oluyor.

En son EEA tahminlerine göre, 2022 yılında AB'de en az 239.000 ölüm DSÖ tarafından tavsiye edilen 5 µg/m³ konsantrasyonunun üzerindeki ince partikül madde (PM_2.5) kirliliğine maruz kalınmasına atfedilebilir. 70.000 ölüm ozon (O₃) kirliliğine, 48.000 ölüm ise azot dioksit (NO₂) kirliliğine maruz kalmaktan atfedilebilir.

2022 yılında DSÖ'nün kılavuz değerlerine ulaşılmasıyla bu atfedilebilir ölümler önlenebilirdi. Her ülke için temel bilgiler, ulusal düzeydeki sağlık ve ekosistem etkilerine ilişkin bilgileri de içerecek şekilde bu basın bülteninin ayrı bir ekinde yer almaktadır.

Erken ölümlerin yanı sıra hava kirliliğine bağlı hastalıklarla yaşamanın etkileri de önemlidir. EEA brifingine göre, hava kirliliğinin genel sağlık yükünün yanı sıra Avrupa'da daha temiz havanın sağlayacağı faydaları değerlendirirken bu etkilerin dikkate alınması hayati önem taşımaktadır.

Hava kirliliğinin doğa üzerindeki etkisi

Hava kirliliğinin doğamız üzerinde de olumsuz bir etkisi vardır. "Avrupa'daki ekosistemler üzerinde hava kirliliğinin etkileri" başlıklı bir başka EEA brifinginde, bitki örtüsünün önemli hava kirleticilerine nasıl maruz kaldığı ve bunun mahsul verimi ve ekonomik kayıplara nasıl dönüştüğü incelenmektedir.

EEA brifinginde, havadaki azotun ekosistemler üzerinde birikerek besin yükünü artırdığı (ötrofikasyon) ve bunun da ekosistem yapısı ve işlevinde değişikliklere (bir bölgede yetişebilen bitki türlerinde değişiklikler) yol açtığı tespit edilmiştir. Özellikle, ötrofikasyon açısından 2022'de AB'deki ekosistemlerin %73'ü kritik yüklerin üzerindeydi.

Sıfır kirlilik eylem planı, azot birikiminin kritik yükleri aştığı ekosistemlerin alanını 2030 yılına kadar 2005'teki seviyelere kıyasla %25 azaltma hedefini içermektedir. Bu hedefin karşılanması şu anda muhtemel görünmemektedir çünkü 2005 ile 2022 yılları arasında %13 düşüş sağlanabilmiştir. 

Ayrıca Avrupa'daki tarım alanlarının yaklaşık üçte biri, AB kuralları uyarınca bitki örtüsünün korunması için belirlenen eşik değerin üzerinde olan yer seviyesindeki ozon konsantrasyonlarına maruz kalmıştır. Bu, mahsul hasarına, verimlerin azalmasına ve tahmini en az 2 milyar Euro'luk ekonomik kayıplara neden olmuştur. Ozon, büyüme oranlarını düşürerek, verimi azaltarak ve biyolojik çeşitliliği etkileyerek ormanlara ve bitkilere zarar verir. 2022 yılında, 32 EEA üyesi ülkedeki toplam orman alanının %62'si, ormanları ozondan korumak için belirlenen kritik seviyeleri aşmıştır. Son birkaç on yılda kükürt dioksit (SO₂) emisyonlarındaki önemli düşüşler, asitlenme sorununu büyük ölçüde ortadan kaldırmıştır.

Arka Plan

EEA brifingleri: "Avrupa'da hava kirliliğinin insan sağlığına zararları: 2024 hastalık yükü durumu" ve "Avrupa'daki ekosistemler üzerinde hava kirliliğinin etkileri" isimli brifingler, EEA'nın Avrupa'da hava kalitesi 2024 paketinin birer parçasıdır.

EEA, 2014 yılından bu yana hava kirliliğine maruz kalmaya atfedilen ölüm oranlarına ilişkin tahminler hazırlamaktadır. EEA, 2021 DSÖ hava kalitesi kılavuzlarında belirtilen sağlık etkilerine yönelik tavsiyeleri kullanmaktadır. Önceki yıllarda olduğu gibi, verilerdeki bazı çakışmalar nedeniyle çifte sayımdan kaçınmak için farklı hava kirleticilerinin sağlık etkileri birbirine eklenmemelidir. Bu durum hem ölüm hem hastalık açısından geçerlidir.

Bu iki brifinge ek olarak, her ülke için hava kirliliğine ilişkin güncellenmiş bilgi formları da yayınlanmıştır. Bu bilgi formları, zaman içindeki kirlilik eğilimlerinin yanı sıra her ülkedeki kirlilik kaynaklı sağlık etkileri de dahil olmak üzere hava kirliliği emisyonları ve hava kalitesiyle ilgili temel verilerin bir özetini sunmaktadır.

Revize edilmiş Hava Kalitesi Direktifi (Direktif (AB) 2024/2881), 23 Ekim 2024 tarihinde kabul edilmesinin ardından bugün, 10 Aralık 2024 tarihinde yürürlüğe giriyor. Direktif, 2030 yılında ulaşılması gereken ve DSÖ tavsiyelerine daha yakın olan yeni hava kalitesi standartlarını ve ultra ince partiküller, siyah karbon ve amonyak gibi diğer kirleticilerin de izlenmesi yükümlülüğünü getirmektedir.

Revize edilen direktifle ilgili daha fazla bilgiye Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan videodan ve haberden ulaşılabilir.