Εάν υπάρξει εκρηκτική άνοδος της βιοενέργειας — Η μετάβαση από το πετρέλαιο στην βιοενέργεια δεν είναι άμοιρη κινδύνων

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει προτείνει έναν υποχρεωτικό στόχο: 20% του συνόλου της ενέργειας στην Ευρώπη θα πρέπει να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (που σημαίνει όλες τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας: αιολική, ηλιακή, κυματική κ.λπ. καθώς και την βιοενέργεια) μέχρι το 2020. Προς το παρόν, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ανέρχονται στο 6,7% της κατανάλωσης ενέργειας στην Ευρώπη.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιθυμεί να προωθήσει τα βιοκαύσιμα – καύσιμο για τις μεταφορές – καθώς η διαφοροποίηση είναι ιδιαίτερα σημαντική για τις μεταφορές εξαιτίας της εξάρτησης από το πετρέλαιο. Ο τομέας των μεταφορών αυξάνει, επίσης, τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου και καταναλώνει την εξοικονόμηση ενέργειας που έχει επιτευχθεί σε άλλους τομείς.

Η Επιτροπή έχει, κατά συνέπεια, προτείνει τα βιοκαύσιμα να αποτελέσουν το 10% των καυσίμων που χρησιμοποιούνται για τις μεταφορές έως το 2020, υπό τον όρο ότι μπορούν να πιστοποιηθούν ως βιώσιμα. Τα στοιχεία του 2007 δείχνουν ότι τα βιοκαύσιμα αποτελούσαν το 2,6% αυτών που χρησιμοποιούνται στις οδικές μεταφορές στην ΕΕ.

Για την επίτευξη του στόχου του 10%, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να αυξήσει την παραγωγή και τις εισαγωγές καυσίμων σε μια εποχή που τα βιοκαύσιμα βρίσκονται στο επίκεντρο περίπλοκων οικολογικών και οικονομικών συζητήσεων. Ο στόχος για τα βιοκαύσιμα της ΕΕ πλαισιώνεται από έναν ολοένα αυξανόμενο διάλογο για το θέμα αυτό.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζήτησε πρόσφατα να διασφαλιστεί ότι 40% του στόχου του 10% θα προέρχεται από πηγές που δεν ανταγωνίζονται την παραγωγή τροφίμων. Η Επιστημονική Επιτροπή του ΕΟΠ έχει προειδοποιήσει ότι η αύξηση του μεριδίου των βιοκαυσίμων που χρησιμοποιούνται στις μεταφορές σε 10% μέχρι το 2020 είναι ένας εξαιρετικά φιλόδοξος στόχος και θα πρέπει να ανασταλεί.

Η προώθηση των βιοκαυσίμων και της βιοενέργειας στην Ευρώπη αναπόφευκτα επιφέρει έμμεσες και άμεσες επιπτώσεις σε άλλα μέρη της υφηλίου.

Για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να παράγουμε με βιώσιμο τρόπο ντίζελ βιολογικής προέλευσης στην Ευρώπη από κραμβέλαιο. Όμως, έτσι θα υπάρχει μικρότερη διαθεσιμότητα κραμβελαίου για την παραγωγή τροφίμων εντός και εκτός Ευρώπης.

Το κενό αυτό μπορεί να καλυφθεί εν μέρει από το φοινικέλαιο. Ωστόσο, αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια ομβρόφιλων δασών, καθώς δέντρα από χώρες όπως η Ινδονησία υλοτομούνται ώστε να διευκολυνθεί η δημιουργία πρόσθετων καλλιεργειών φοινικόδεντρων.

Η ζήτηση βιοκαυσίμων παγκοσμίως αποτελεί έναν από τους πολλούς παράγοντες, που συμβάλλουν στην πρόσφατη αύξηση των τιμών των τροφίμων, παράλληλα με τις ξηρασίες σε βασικές χώρες παραγωγούς, την αύξηση της κατανάλωσης κρέατος, τις ανοδικές τιμές του πετρελαίου κλπ. Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) εκτιμά ότι τα τρέχοντα και τα προτεινόμενα μέτρα στήριξης των βιοκαυσίμων στην ΕΕ και τις ΗΠΑ θα αυξήσουν, μεσοπρόθεσμα, τις μέσες τιμές του σταριού, αραβοσίτου και φυτικών ελαίων κατά περίπου 8%, 10% και 33 αντίστοιχα.

Η αυξημένη παγκόσμια κατανάλωση τροφίμων και η πρόσθετη ζήτηση για βιοκαύσιμα οδηγεί σε εξάπλωση των καλλιεργούμενων εκτάσεων σε βάρος των φυσικών χορτολιβαδικών εκτάσεων και των τροπικών ομβρόφιλων δασών. Το γεγονός αυτό είναι σημαντικό εξαιτίας του ότι η αποψίλωση των δασών και οι γεωργικές πρακτικές ευθύνονται σήμερα για ένα εκτιμώμενο ποσοστό του 20% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε παγκόσμια κλίμακα. Η μεγάλης κλίμακας μετατροπή των δασών σε καλλιεργούμενες εκτάσεις αυξάνει το μερίδιο αυτό και έχει σοβαρές επιπτώσεις για την βιοποικιλότητα.

Τα άγρια ζώα και φυτά (η χλωροπανίδα) και η ποσότητα καθώς και η ποιότητα των υδάτων θα μπορούσαν επίσης να υποστούν βλάβη εάν μεγάλες περιοχές μετατραπούν από φυσικούς οικοτόπους ή παραδοσιακές καλλιέργειες σε εκτάσεις εντατικής παραγωγής βιοενέργειας.

Οι πρόσφατες επιστημονικές προσπάθειες να εκτιμηθούν οι επιπτώσεις της αυξημένης παραγωγής βιοενέργειας έχουν αρχίσει να παράγουν αποτελέσματα και πρότυπα και ο ΕΟΠ επιθυμεί να εστιάσει την προσοχή του σε αυτά.

Μία μελέτη που έγινε στην Βραζιλία χρησιμοποίησε δορυφορικές εικόνες και μελέτες εδάφους προκειμένου να αποδείξει ότι ο ρυθμός μετατροπής δασών σε καλλιεργούμενες εκτάσεις συσχετίζεται με τις παγκόσμιες τιμές της σόγιας, που σημαίνει ότι όσο μεγαλύτερες είναι οι τιμές της σόγιας τόσο μεγαλύτερα τμήματα του τροπικού δάσους υλοτομούνται. Και δεν υπάρχει ιδιαίτερος αντίλογος στο ότι η ζήτηση βιοαιθανόλης ωθεί τις τιμές προς τα πάνω καθώς τα εκτάρια γης όπου καλλιεργείται σόγια μετατρέπονται σε καλλιέργειες αραβοσίτου για την βιοαιθανόλη του χρησιμοποιείται στις ΗΠΑ.

Στο μεταξύ, ο Tim Searchinger και ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Purdue στις ΗΠΑ, χρησιμοποίησαν ένα παγκόσμιο αγρο-οικονομικό μοντέλο προκειμένου να διερευνήσουν την μεγάλης κλίμακας αύξηση καλλιεργειών αραβοσίτου και πανικού (panicum virgatum) για την παραγωγή βιοαιθανόλης στις ΗΠΑ που θα μπορούσε να μεταστρέψει τις καλλιέργειες εδώδιμων φυτών σε άλλα μέρη της υφηλίου, όπου τα δάση και οι λειμώνες μετατρέπονται σε αρόσιμη γη προκειμένου να καλυφθεί η έλλειψη τροφίμων.

Η έρευνά τους εκτιμά ότι οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, που σχετίζονται με την βιοαιθανόλη, θα είναι μεγαλύτερες από εκείνες που σχετίζονται με την χρήση διάστημα 50 ετών ή και περισσότερο. Αυτό υπηρεσία των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (Eurostat). Το γράφημα προέρχεται από EurObserv'ER, 2008. εξηγείται από το γεγονός ότι οι λειμώνες και τα δάση δρουν ως δεξαμενές CO₂. Η μετατροπή τους σε ένα τύπο καλλιέργειας κατάλληλο για την παραγωγή βιοαιθανόλης θα καταργούσε αυτήν την αποθηκευτική λειτουργία. Θα απαιτούνταν δεκαετίες για να αντισταθμιστούν οι αρνητικές επιπτώσεις από τα πλεονεκτήματα.

Είναι πολύ πιο δύσκολο να εξακριβωθούν οι διαστάσεις των επιπτώσεων για την βιοποικιλότητα και τους φυσικούς πόρους όπως τα ύδατα. Η αυξημένη παραγωγή αραβοσίτου στις μεσοδυτικές Ηνωμένες Πολιτείες, παραδείγματος χάριν, απειλεί την θαλάσσια ζωή στον Κόλπο του Μεξικού όπου έχει δημιουργηθεί μία νεκρή ζώνη μεγαλύτερη των 20.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων από τις μεγάλες εισροές θρεπτικών ουσιών που προέρχονται από τον ποταμό Μισισιπή. Σύμφωνα με μία πρόσφατη μελέτη, η επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί για το 2022 από το σχέδιο προϋπολογισμού για την ενέργεια των ΗΠΑ θα αυξήσουν τα φορτία αζώτου στον Μισισιπή κατά 10–34%.

Σχ. 1/ Κατανάλωση τελικής ενέργειας βιοκαυσίμων ως ποσοστό % της κατανάλωσης τελικής ορυκτών καυσίμων για ένα χρονικό ενέργειας σε καύσιμα που χρησιμοποιούνται στις οδικές μεταφορές, ΕΕ-27.

Με βάση μία μελέτη του ΕΟΠ, που εκπονήθηκε το 2006, υπολογίστηκε ότι 15% της προβλεπόμενης ζήτησης ενέργειας στην Ευρώπη το 2030 θα μπορούσε να καλυφθεί με την βιοενέργεια που προέρχεται από γεωργικά και δασικά προϊόντα, καθώς και από απόβλητα μέσω της χρήσης αποκλειστικά ευρωπαϊκών πόρων. Αυτή η εκτίμηση αναφέρεται ως «δυναμικό της βιομάζας». Η μελέτη επέβαλλε ένα σύνολο προϋποθέσεων για την προστασία της βιοποικιλότητας και την ελαχιστοποίηση των αποβλήτων, ώστε να διασφαλιστεί ότι το «δυναμικό της βιομάζας» δεν θα προκαλέσει βλάβη στο περιβάλλον.

Ακολούθως, το 2008, ο ΕΟΠ χρησιμοποίησε το μοντέλο «Green-X_ENVIRONMENT», το οποίο σχεδιάστηκε αρχικά για τη μελέτη των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές για να αναλύσει τον τρόπο με τον οποίο θα χρησιμοποιήσει αυτό το περιβαλλοντικά φιλικό «δυναμικό της βιομάζας» με τον πλέον οικονομικά αποδοτικό τρόπο από περιβαλλοντικής σκοπιάς.

Η μελέτη προτείνει ότι ο πιο οικονομικά αποδοτικός τρόπος χρησιμοποίησης του «προτυποποιημένου» δυναμικού βιομάζας θα ήταν η παροχή από βιομάζα 18% της θέρμανσης στην Ευρώπη, 12,5% της ηλεκτρικής της ενέργειας και 5,4% των καυσίμων για τις μεταφορές έως το 2030.

Μέσα από την μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων σε όλους, και τους τρεις, αυτούς τομείς, θα προέκυπτε μία μείωση 394 εκατομμυρίων τόνων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα έως το 2020. Ακόμη μεγαλύτερες μειώσεις εκπομπών θα μπορούσαν να επιτευχθούν εάν αναπτύσσονταν πολιτικές προκειμένου να δοθεί προτεραιότητα στην χρήση της τεχνολογίας συμπαραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας (ΣΠΗΘ) για την παραγωγή ηλεκτρισμού και θερμότητας. Αυτή η διαδικασία εκμεταλλεύεται τη θερμότητα που αποτελεί ένα υποπροϊόν της παραγωγής ενέργειας.

Φυσικά τα παραπάνω έχουν το ανάλογο κόστος. Η αύξηση της χρήσης βιοενέργειας είναι περίπου 20% πιο δαπανηρή από ένα παρόμοιο μοντέλο συμβατικής ενέργειας έως το 2030. Σε τελική ανάλυση, οι καταναλωτές θα πληρώσουν αυτό το κόστος.

Οι εξελίξεις που έχουν λάβει χώρα από την στιγμή που ξεκίνησε αυτή η εργασία, ιδιαίτερα, δε, οι αυξήσεις των τιμών των τροφίμων σε παγκόσμια κλίμακα, υποδεικνύουν ότι οι εκτιμήσεις για το «δυναμικό της βιομάζας» είναι υπερεκτιμημένες: μικρότερες εκτάσεις γης είναι πιθανό να είναι διαθέσιμες στην Ευρώπη για την αύξηση των καλλιεργειών βιοενέργειας. Επίσης, οι υψηλές τιμές του πετρελαίου μπορεί να επηρεάσουν τα αποτελέσματα.

Ωστόσο, ένα σαφές μήνυμα προκύπτει από την άσκηση: θα ήταν καλύτερο, από πλευράς κόστους και περιορισμού της κλιματικής αλλαγής, να δοθεί μάλλον προτεραιότητα στην βιοενέργεια για την παραγωγή ηλεκτρισμού και θερμότητας με την χρήση μονάδων ΣΠΗΘ παρά να επικεντρωθούμε στα καύσιμα για τις μεταφορές.

Προκειμένου να αποφευχθούν οι αρνητικές επιπτώσεις από την μεταστροφή στην βιοενέργεια, όπως προαναφέρθηκε, χρειαζόμαστε ισχυρές πολιτικές σε διεθνές επίπεδο ώστε να αποτραπούν οι αλλαγές χρήσης γης που επισωρεύονται στα περιβαλλοντικά προβλήματα, τα οποία προκαλούνται από το κυνήγι της βιοενέργειας. Η πρόκληση είναι σαφώς παγκόσμια και είναι ανάγκη να γίνει διάλογος σε παγκόσμιο επίπεδο για τον τρόπο με τον οποίο θα περιορίσουμε την απώλεια της βιοποικιλότητας και θα αντιμετωπίσουμε το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής ταυτόχρονα, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη την ανάγκη για αυξημένη παραγωγή τροφίμων σε παγκόσμια κλίμακα και τις αποθαρρυντικές αυξήσεις της τιμής του πετρελαίου.

Οι ερευνητές του ΕΟΠ θεωρούν ότι η Ευρώπη θα πρέπει να επιδιώξει ενεργά την παραγωγή όσο το δυνατόν περισσότερης βιοενέργειας στο εσωτερικό των χωρών της παράλληλα με την διατήρηση της ισορροπίας ανάμεσα στην παραγωγή τροφίμων, καυσίμων και ινών χωρίς να διακυβευτούν οι λειτουργίες των οικοσυστημάτων. Θα πρέπει να προχωρήσουμε παραπέρα με τα βιοκαύσιμα και να αρχίσουμε σοβαρή έρευνα και ανάπτυξη προηγμένων βιοκαυσίμων (δείτε σχετικό πλαίσιο). Και θα ήταν καλό να το κάνουμε αυτό με έναν τρόπο που θα λαμβάνει υπόψη τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένων των επιπτώσεων στο έδαφος, τα ύδατα και την βιοποικιλότητα καθώς και των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Με αυτόν τον τρόπο η ΕΕ μπορεί να ηγηθεί στην οικοδόμηση ενός αληθινά βιώσιμου βιοενεργειακού τομέα.